Mobbing Nedir? Mobbing’e Maruz Kalan Kişinin Hakları ve Başvuru Yolları

Mobbing Nedir? Mobbing’e Maruz Kalan Kişinin Hakları ve Başvuru Yolları

Giriş

Modern çalışma yaşamında iş ilişkileri yalnızca teknik ve hukuki kurallarla değil, aynı zamanda psikolojik ve sosyal faktörlerle de şekillenmektedir. Bu kapsamda özellikle son yıllarda çalışma ortamlarında sıkça karşılaşılan “mobbing” (psikolojik taciz), işverenlerin ve çalışanların gündeminde önemli bir yer edinmiştir. Türk hukuk sisteminde doğrudan “mobbing” kavramına ilişkin özel bir kanun bulunmamakla birlikte, hukuki koruma çeşitli mevzuat hükümleri ve içtihatlar çerçevesinde sağlanmaktadır.

Mobbing Kavramının Tanımı ve Unsurları

Mobbing, iş yerinde bir çalışana yönelik olarak sistematik, kasıtlı ve sürekli şekilde uygulanan, onun mesleki itibarını zedeleyen, psikolojik ve fiziksel sağlığını bozan, dışlayıcı veya aşağılayıcı nitelikteki davranışların tümünü ifade eder. Bu kavram ilk olarak 1980’li yıllarda iş psikolojisi alanında kullanılmaya başlanmış olup, Yargıtay içtihatlarında da açıkça tanımlanmıştır.

Mobbingin Unsurları:

1. Süreklilik: Davranışlar tek seferlik değil, belirli bir dönem boyunca tekrar eder nitelikte olmalıdır.

2. Kasıt: Davranışların bilinçli ve zarar verme amacı taşıması gerekir.

3. Sistematiklik: Belirli bir plan veya düzen dahilinde yürütülen eylemlerden oluşmalıdır.

4. Zarar: Mağdurun kişiliğinde, sağlığında veya çalışma koşullarında bozulmaya neden olmalıdır.

Hukuki Dayanaklar

Türk hukukunda mobbinge karşı koruma sağlayan doğrudan bir “Mobbing Kanunu” mevcut değildir. Ancak çeşitli mevzuat hükümleri bu konuda çalışanlara koruma sağlar:

• 4857 sayılı İş Kanunu

  • Madde 24/II: İşçinin haklı nedenle derhal fesih hakkı (mobbing dahil)

  • Madde 5: Eşit davranma ilkesi

• 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu

  • Madde 417: İşverenin çalışanı koruma ve gözetme borcu

• 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu

  • Kişilik haklarının korunması

• Anayasa Madde 17: Kişinin maddi ve manevi varlığını koruma hakkı

• Türk Ceza Kanunu

  • Hakaret (TCK m.125), Tehdit (TCK m.106), Kişilerin huzur ve sükûnunu bozma (TCK m.123) gibi hükümler

Mobbing’e Maruz Kalan Kişinin Başvuru Yolları

1. Belge ve Delil Toplama

Mobbing iddialarının ispatı bakımından mağdurun belge ve delil sunması önemlidir. Bu kapsamda e-posta yazışmaları, mesajlar, tanık beyanları ve psikolojik destek raporları delil olarak kullanılabilir.

2. Kurumsal Başvuru Yolları

• İşverenin İnsan Kaynakları birimine yazılı başvuru

• İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu’na bildirim

• ALO 170 üzerinden Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na şikâyet

3. Hukuki Yollar

• İş akdinin haklı nedenle feshi (İş Kanunu m.24/II)

• İş Mahkemesi’nde manevi tazminat davası

• Ceza soruşturması başlatılması (hakaret, tehdit, kişilik haklarına saldırı)

• İdari başvuru: Kamu çalışanları açısından mobbing, disiplin hukukuna da konu olabileceğinden idari merciilere başvuru yapılabilir.

Yargıtay Uygulamaları

Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2014/15971 E., 2019/19538 K. sayılı kararında:

“Mahkemece, iş sözleşmesinin feshinden önceki son üç ay içinde meydana geldiği ileri sürülen eylemler psikolojik baskı (mobbing) olarak değerlendirilmiş ise de mobbingin meydana gelebilmesi için bir işçinin hedef alınarak, uzun bir süre ve belli aralıklarla sistematik biçimde tekrarlanan, mağdurun karşı koymasına rağmen yapılan aşağılayıcı, küçük düşürücü ve psikolojik olarak acı veren, işteki performansı engelleyen veyahut olumsuz bir çalışma ortamına sebep olan tehdit, şiddet, aşağılama, hakaret, ayrımcılık, ağır eleştiri, taciz ve çalışma şartlarını ağırlaştırma gibi eylem, tutum ve davranışların uygulanması gerekir. Uluslararası Çalışma Örgütü’ne göre de mobbing; “bir veya bir grup işçiyi sabote etmek için yapılan, zalimce, kötü niyetli, intikamcı, aşağılayıcı ve eleştirici tavırlarla kendini gösteren davranış biçimi” şeklinde tanımlanmaktadır.
Mobbingde, hedef alınan kişinin şerefine, kişiliğine, karakterine, inancına, değerlerine, yeteneklerine, tecrübelerine, birikimlerine, düşüncelerine, etnik kökenine, yaşam biçimine, kültür vb. yönlerine topluca bir saldırı söz konusudur. Bu saldırı, dedikodu ve söylenti çıkarma, iftira atma, toplum önünde küçük düşürme, hafife alma, karalama, kötüleme ve yok sayma gibi kişiyi zihinsel, ruhsal, fiziksel ve bedensel olarak etkileyebilecek eylemlerle yapılmaktadır..”
şeklinde mobbing’i tanımlamaktadır.

Sonuç

Mobbing, yalnızca bireyin ruh sağlığını değil, iş verimliliğini, iş barışını ve toplumsal huzuru da doğrudan etkileyen ciddi bir sorundur. Çalışanlar bu gibi durumlarda sessiz kalmamalı; haklarını yasal yollarla aramalıdır. Aynı şekilde işverenler de çalışanlarını koruma ve gözetme yükümlülüğü çerçevesinde gerekli önlemleri zamanında almalıdır. Unutulmamalıdır ki, hukuk, mobbinge karşı bireye güçlü bir koruma kalkanı sunmaktadır.